Systemy operacyjne
isbjorn
"Nie samym Windowsem człowiek żyje", czyli przegląd systemów operacyjnych.Zapewne masz zainstalowany na swoim komputerze system Windows...Można stwierdzić, że firma Microsoft wydała najbardziej popularne systemy operacyjne, ale nie można powiedzieć, że jest monopolistą. Produkty tej firmy stanowią tylko jedną gałąź drzewa systemów operacyjnych. Jest ich naprawdę wiele, a najgodniejsze uwagi postaram się przybliżyć poniżej. Ze względu na mnogość OS'ów nie będę ich opisywać dokładnie/co też w wielu przypadkach jest niemożliwe/; więcej informacji można zdobyć pod adresami stron, które zamieściłem przy każdym opisie.
Systemy operacyjne:
* AIX
System ten jest produktem IBM Corporation. Jest to system przeznaczony na serwery. System ma swoje korzenie w Unix'ie; wykorzystywany głównie na serwerach IBM.
Info:
IBM
AIX
* Amiga OS
System operacyjny stworzony przez firmę Amiga Inc. dla komputerów Commodore Amiga w 1985 roku. Jest to wielowątkowy system typu DESKTOP, który możemy podzielić na dwa rodzaje:
- Amiga OS 3 - system obsługujący standardowe komputery klasy Amiga;
- Amiga OS 4 - system przeznaczony dla generacji komputerów AmigaOne bazujących na procesorach PowerPC lub starszych Amigach wyposażonych w kartę rozszerzeń PPC.
Ukazało się wiele wersji językowych tego Os'a - także polska.
Info:
AmigaWorld.net
Amiga.org
Intuitionbase.com
* BLUE EYED OS
System projektowany przez Blue Eyed Community na licencji GNU LGPL. Jest to klon BeOS'a bazujący na jądrze Linuxa i X serwerze XFree86. Jest kompatybilny ze źródłem BeOS'a. Projekt jest obecnie w fazie ALPHA.
Info:
www.blueeyedos.com
Projekt wspierany przez beunited.org
* BeOS (5PE MAX)
Następca BeOS'a R5 Personal Edition. Różni się tym od poprzednika, że dodane są jedynie nowe patche, sterowniki. Sam kod źródłowy jednak nie zmienia się. System rozwijano pod zastosowania domowe/DESKTOP/ dla platformy IA-32. Projekt jest w tym momencie martwy; system nie jest rozwijany dalej.
Info:
www.beosmax.org/wiki/index.php
ściągnij BeOs'a na free
* Contiki
Darmowy, wielowątkowy system operacyjny na licencji BSD obsługujący takie platformy sprzętowe jak:
- Amstrad CPC
- Apple II
- Atari: Portfolio, ST, 800, Jaguar
- Atmel AVR
- Casio PocketViewer
- CMB PET
- Commodore: 64, 128, Plus/4
- GameBoy, GameBoy Advance
- GP32
- MSP430
- NES
- PC-6001
- PCEngine
- Tandy CoCo
- VIC 20
- x86
Łatwo zauważyć, że jest to system typowo konsolowy z zastosowaniem do gier. Budowany był pod 8-bitowe platformy, ale bez problemów radzi sobie także z 16 i 32- bitowcami. Istnieją plany przeniesienia tego systemu takze na platformy PlaySttion, Sega DreamCast i Sharp Wizard.
Info:
CONTIKI
* COSMOE
Kolejny klon BeSO'a na licencji GNU GPL rozwijany przez Billa Haydena i ludzi, którzy dobrowolnie pracują wraz z nim przy tym projekcie. System budowany pod platformy IA-32 praz PowerPC jest oparty na jądrze linuxa z zaimplementowanym API BeOs'a i ATHEOS'a /czyli teoretycznie jest zgodny z programami pisanymi pod te dwa OS'y/. COSMOE jest w fazie testów jako wersja ALPHA.
Info:
www.cosmoe.com
Projekt wspierany przez beunited.org
* DARWIN
Darmowy system operacyjny oparty na kodach BSD, MACH'a i NEXTSTEP'a napisany przez APPLE. Działa na platformach PowerPC MAC a także na IA-32. Kod źródłowy systemu jest wolnodostępny.
Info:
www.apple.com
Darwin
OpenDarwin.org
* DR-DOS
DOs... tyle że napisany prze firmę Digital Research. System wielowątkowy, który może pracować na architekturze IA-32 począwszy od procesorów 286 włącznie. Korzysta z systemu plików Fat32, licencja na jednego użytkownika wynosi około 25 dolarów.
Info:
DR-DOS
Nieoficjalne źródła
Klub DR-DOS'a
* E/OS LX
Jest to pozycja bardzo ciekawa i może namieszać trochę wśród systemów przeznaczonych do użytku domowego. Dlaczego? System ten, w założeniach, ma być multisystemem, czyli Os'em kompatybilnym z innymi systemami pod względem oprogramowania. I tak na E/OS LX'ie będziemy mogli uruchomić programy dla Windowsa, Dos'a, Linux'a, Mac Os'a i innych systemów. Projekt jest obecnie w fazie BETA - testów; póki co radzi sobie z aplikacjami pisanymi pod Linux'a, Dos'a i Windows'a. Sam system oparty jest na jądrze E/OS(które ma swoje korzenie w jądrze Linuxa z dodatkami kerneli ReactOS'a i FREEDOS'a), które ma zaimplementowane emulatory QEMU oraz Wine. E/OS LX będzie działać na platformie IA-32. System jest na licencji GNU GPL, więc możemy ściągnąć go za darmo, chociaż na wersję rozszerzoną będziemy zmuszeni zapłacić około 65 dolarów.
Info:
E/OS LX
Przyłącz się do projektu!
* FREEBSD
Najbardziej popularna dystrybucja BSD/samo BSD to jądro systemu/. - systemu rodem z UNIX'a. System bardzo stabilny, niezawodny, przez co często jest używany na serwerach, chociaż znajduje także zastosowanie jako system typu DESKTOP. Może pracować na takich platformach jak:
- Alpha
- AMD64
- IA-32
- IA-64
- Pc-98
- SPARC64
Na FreeBSD możemy uruchamiać aplikacje pisane pod Linux'a, SCO UNIX'a i inne dystrybucje BSD(jak np. NetBSD), mimo, że plikami uruchamialnymi są pliki ELF. System jest na licencji BSD; możemy go ściągnąć za darmo z internetu, bądź zamówić paczkę z systemem za cenę ok. 25 dolarów, co w zasadzie pokrywa koszta wysyłki. Obok tego systemu zrodziło się cos w rodzaju kultu; na jego podstawie powstają inne dystrybucje BSD takie jak DragonFly czy TrianceOS. O FreeBSD można mówić bez przerwy, dlatego zainteresowanych odsyłam niżej.
Info:
www.freebsd.org
www.freesbie.org
www.dragonflybsd.org
www.trianceware.com
* FREEDOS
Kolejny Dos z tą różnicą, że ten jest na licencji GNU GPL, więc jest darmowy. Pisany pod platformę IA-32 ma bardzo niskie wymagania sprzętowe. Do uruchomienia go potrzebujemy procesor 8088 i 640k pamięci RAM.
Info:
www.freedos.org
freedos-32
* GNU-DARWIN
Co tu dużo pisać... DARWIN taki sam jak wyżej/a nawet badziej jak ten niżej, gdyż oparty na OpenDarwin'ie/, tyle że na licencji GNU GPL.
Info:
www.gnu-darwin.org
* HAIKU
System znany także jako OpenBeOS. Darmowy klon BeOS'a, który w zamierzeniach ma być zgodny binarnie i żródłowo z pierwowzorem. Zmianą jest nowe jądro systemu.
Info:
www.haiku-os.org
Projekt wspierany przez beunited.org
* HP-UX
Unix w pełnym znaczeniu tego słowa. System typowo serwerowy stworzony przez Hewlett Packard dla platform sprzętowych IA-64, PA-RISC i Alpha. Cena systemu to około 6 tys. dolarów.
Info:
HP-UX
www.enterpriseunix.org
* HURD
Kolejny bardzo dobry darmowy system operacyjny na licencji GNU GPL. Stosowany jako OS serwerowy. I tak HURD to tylko jądro systemu. Jest to zbiór serwerów bazujących na mikrojądrze Mach(konkretnie GNUMach), ale planuje się oparcie jądra systemu na mikrojądrze L4. Działa na platformie IA-32, jest wielowątkowy i pozwala na korzystanie z niego wielu użytkownikom jednocześnie.
Info:
www.gnu.org
Debian GNU/HURD
HURD fans
* IRIX
System oparty na Unixie tworzony przez Silicon Graphics. System serwerowy, komercyjny; jego kod źródłowy niestety także nie jest darmowy. Jest OS’em 64-bitowym, potrafi obsługiwać do 128 procesorów(!!!), ale działa tylko na architekturze MIPS.
Info:
IRIX
www.sgi.com
* LINUX
Wiele ludzi mówi, że przyszłość należy do tego systemu. Jestem w stanie zgodzić się z nimi. Linux, tak jak w innych przypadkach, jest monolitycznym jądrem systemu opartym na Unixie. Wszystko zaczeło się w 1991 roku, gdy Linus Torvalds/wówczas dwudziestokilku letni student/ stwierdził, że jądro Minix'a/systemu, na którym pracował/ nie jest wydajne wystarczająco, zawiera wiele błędów i luk. Postanowił poprawić te błędy a w wyniku tego stworzył system rozwijający się w szybkim tempie. Dzieje się tak dlatego, że przy Linux'ie pracują tysiące/może nawet miliony/ programistów z całego świata poprawiając kod źródłowy jądra/większość kodu pisana jest w języku C/, pisząc nowe oprogramowanie i przez to rozwijając dystrybucje Linux'a. I tym oto sposobem Linux może pracować na wielu platformach/IA-32, AMD64, IA-64, Alpha, SPARC, MIPS, PA-RISC, PPC, PPC64, 68K, ARM, SuperH, IBM S/390, VAX, CRIS/, Linux jest systemem darmowym/mimo, że Linus posiada prawa autorskie do swego systemu/, stąd istnieje wiele dystrybucji, a najważniejsze to:
- Red Hat
Dystrybucja bardzo łatwa do instalacji i konfiguracji/za sprawą wielu narzędzi konfiguracyjnych/, przez co polecana na początkujących użytkowników. Posiada własny standard pakietów rpm, przez co instalowanie programów na tej dystrybucji jest wręcz banalna.
- Debian
Niekomercyjna dystrybucja Linux'a pisana przez programistów z całego świata. Jedna z najpopularniejszych dystrybucji. Stworzyła własny standard pakietów deb. Rozwija się dynamicznie/w momencie pisania tego artu zawiera prawie 4000 pakietów/. Obecnie trwają prace nad zaimplementowaniem jąder innych niż Linux, a konkretnie chodzi o HURD. W mniemaniu wielu użytkowników jest to najtrudniejsza i najbardziej sprawiająca problemy dystrybucja Linuxa ze względu na to, że konfiguracja jej polega na ręcznej edycji plików konfiguracyjnych.
- Mandrake/obecnie Mandriva/
Prosta dystrybucja do użytku domowego nastawiona na multimedia. Podobna do Red Hata; obsługuje rpm'y, zawiera wiele narzędzi konfiguracyjnych. Popularna w Polsce.
- Slackware
Dystrybucja powstała w 1992 roku i rozwijana głównie przez Patricka Volkerdinga. Uważana jest jest za najbardziej konserwatywną z dystrybucji, ale także jedną z najstabilniejszych. Polecana szczególnie na serwery, ale znajduje się także jako system domowy. Tekstowy instalator nie sprawia kłopotów. Pliki konfiguracyjne bardzo czytelne przez co łatwe do edycji. Zawiera obsługę popularnych protokołów sieciowych. Działa na platformach Alpha i SPARC.
- Corel Linux
Dystrybucja stworzona przez Corel. Pierwsza wersja sprawiała wiele problemów pomimo, że polecana jest dla osób początkujących/graficzny, intuicyjny instalator itp./. Pozwala zainstalować się na partycji windowsowej, lecz wtedy system traci na wydajności.
- SuSE
Niemiecka dystrybucja, za którą niestety trzeba zapłacić/za pełną wersję/. Oparta na rpm'ach nie sprawia trudności użytkownikom. Posiada brdzo przyjemny w obsłudze instalator-konfigurator YAST.
- PLD
pozwolę sobie zacytować: "Polacy nie gęsi i swojego Linux'a mają". Dystrybucja oparta na rpm'ach. Łatwa, prosta i przyjemna w dodatku cała po polsku.
- Gentoo
Info:
www.linux.org
www.kernel.org
www.linuxhq.com
Opisy dystrybucji
* Mac OS X
X w nazwie tego systemu wskazuje, że swoje korzenie posiada w Unixie, a konkretniej podstawą Mac OS'a jest Darwin. Komercyjny system pisany przez Apple dla iMac'ów, stąd też uruchomimy go jedynie na PowerPC. System wielozadaniowy, stabilny i wydajny, przez co używany jest zarówno w domu, jak i na serwerach. Za licencję na jednego użytkownika będziemy zmuszeni zapłacić około 129 dolarów, natomiast za 5 licencji - 199 dolarów.
Info:
[/url=http://www.apple.com/macosx/]Mac OS X[/url]
* MenuetOS
Projekt na licencji GNU GPL systemu do użytku domowego. Istnieją dwie wersje tego Os'a: 32-bitowa, dla platform sprzętowych IA-32 oraz 64-bitowa dla AMD64. W całości jest pisany w assemblerze. NA bazie Menuet'a powstało już parę dystrybucji takich jak Kolibri czy GridWorks. Warto dodać, że MenuetOS mieści się na dyskietce 1.44 MB.
Info:
www.menuetos.org
Dystrybucje MenuetOS'a
* MINIX
Klon Unix'a pisany od podstaw przez Andrew'a Tanenbaum'a. Tworzony na licencji BSD, więc jest darmowy. Obsługuje takie platformy sprzętowe jak Intel 8088, IA-32, 68K i SPARC. System już się nie rozwija. Jest to dziadek Linux'a.
Info:
Minix
Stara strona Minix'a
* MorphOS
Komercyjny system stworzony przez firmę GENESI S.a.r.l. jako rozszerzenie Amiga OS na platformy z procesorem PowerPC. System oparty jest na mikrojądrze QUARK, a dzięki emulatorowi procesora 68K możemy na nim korzystać z oprogramowania dla Amigi.
Info:
MorphOS
www.morphos.org
www.morphos.net
* MS-DOS
Stary DOS rodem z Redmont. System jednowątkowy, działający jedynie na platformach IA-32 i obsługujący system plików FAT. Oferował naprawdę mało, a mimo to był popularny; stanowił podstawę dla Windows'ów z rodziny 9x, ale okazało się to zbyt zawodne i niewydajne. Microsoft nie rozwija już tego Os'a.
Info:
Microsoft
* Multics
To system operacyjny, który został zaprojektowany przez zespół złożony z pracowników Massachusetts Institute of Technology (MIT), firmy General Electric i firmy Bell Laboratory (która zaniechała tego projektu w 1969 r.). Z założenia MULTICS miał być naturalnym rozszerzeniem systemu CTSS. W momencie odejścia od projektu Bell Labs dwóch panów z tejże firmy(Ken Thompson i Dennis Ritchie) postanowiło kontynuować projekt. Doprowadzili ostatecznie do stworzenia zupełnie nowego, prostego i początkowo jednozadaniowego (od łacińskiego unics czyli "jedyny") systemu operacyjnego UNIX. Zatem Multics jest pradziadkiem wielu systemów operacyjnych. Warto także dodać, że dla potrzeb UNIx'a stworzono język programowania C.
* NetBSD
Chyba najlepszy ze wzystkich BSD. Darmowy system na licencji BSD; wysoce przenośny. Działa na takich platformach jak: ACORN26, ACORN32, ALGOR, ALPHA, AMD64, AMIGA, AMIGAPPC, ARC, ARM32, ATARI, BEBOX, CATS, CESFIC, COBALT, DREAMCAST, EVBARM, EVBMIPS, EVBPPC, EVBSH3, EVBSH5, HP300, HP700, HPCARM, HPCMIPS, HPCSH, I386, IYONIX ,LUNA68K, MAC68K, MACPPC, MIPSCO, MMEYE, MVME68K, MVMEPPC, NETWINDER, NEWS68K, NEWSMIPS, NEXT68K, OFPPC, PC532 ,PLAYSTATION2, PMAX, PMPPC, PREP, SANDPOINT, SBMIPS, SGIMIPS, SHARK, SPARC, SPARC64, SUN2, SUN3, VAX, X68K, XEN. Nie ma też najmniejszego problemu z uruchamianiem aplikacji pisanych pod inne BSD, DARWIN'a, HP-UX'a, IRIX'a, LINUX'a, TRU64, UNIXWARE'a, SOLARIS'a czy ULTRIX'a. Używany zarówno jako system domowy jak i serwerowy. Do jego zainstalowania wystarczy nam komputer z procesorem 386, 4MB RAM'u i 40 MB dyskiem twardym.
Info:
www.netbsd.org
* NETWARE
Serwerowy system operacyjny NOVELL'a działający na IA-32, ale na sprzęcie gorszym od PII lub AMD K7 nie radziłbym go instalować. Posiada spore wymagania sprzętowe, a jego cena na jedno stanowisko to około 184 dolary. Wersja testowa jest darmowa.
Info:
NOVELL
NETWARE
* NEWOS
Kolejny OS na licencji BSD. Tworzony jest głównie przez Travis'a Geiselbrech'a, choć ze względu na otwartość kodu nie jest sam przy swoim projekcie. W zamierzeniach ma to być nowoczesny i funkcjonalny system. Pracuje na platformach Ia-32, PPC, DREAMCAST. Całość kodu pisana jest głównie w C/C++, pozostała część to wstawki assemblerowe. System jest w fazie alpha testów. Stworzone są jądro systemu wraz z kilkoma narzędziami.
Info:
www.newos.org
* OpenBSD
Mówi się, że jest to najbezpieczniejszy OS świata. Sami twórcy mówią:"there was one remote hole in the default install since 1996". Darmowy, na licencji BSD, równie przenośny system operacyjny jak jego brat NetBSD. Znajduje zastosowanie w domu jak jako system serwerowy. Działa na platformach: IA-32, ALPHA, AMD64, CATS, HP300, HPPA, LUNA88K, MAC68K, MACPPC, MVME68K, MVME88K, SGI, SPARC, SPARC64, VAXS, ZAURUS. Podobnie jak NetBSD nie ma problemów z uruchamianiem binariów z innych systemów.
Info:
OpenBSD Journal
www.openbsd.org
* OS/2
System pisany początkowo przez IBM i Microsoft jako następca DOS'a. Microsoft jednak zpstawił projekt na rzecz Windows'a. OS/2 pozwala uruchamiać aplikacjie DOS'owe, 16-bitowe aplikacje Windows'owe, a przy pomocy programu Odin uruchamia także 32-bitowe Windows'owe programy. Używany zarówno w domu jak i na serwerach.
Info:
OS/2
IBM
* PALM OS
System stworzony przez firmę PALM dla ich własnych potrzeb. Zaprojektowano go dla palmtopów tejże firmy, stąd dziłą na platformach sprzętowych 16 i 32-bitowych ARM XSCALE oraz MXL. Obecnie wykorzystywany jest także na palmtopach innych firm jak Sony, Tapwave czy Samsung.
Info:
PALM OS
www.palmsource.com
* PC-DOS
DOS tworzony obok MS-DOS'a przez firmę IBM. Działa na 8,16 i 32-bitowych platformach Intela i AMD. Jest w pełni kompatybilny z MS-DOS'em.
Info:
PC-DOS
* PLAN9
Darmowy system operacyjny na licencji Lucent Public License stworzony i rozwijany przez Lucent Tech. Ma swoje korzenie w Unix'ie; powstawał w labolatoriach Bell Labs. Działa na komputerach opartych o architektury: Ia-32, MIPS, Alpha i PowerPC.
Info:
www.lucent.com
PLAN9
PLAN9 FAQ
* QNX
Klon Unix'a. System operacyjny czasu rzeczywistego stworzony przez QNX Software Systems. Jest w pełni compatybilny ze standardem POSIX. Działa na platformach: IA-32, ARM, MIPS, PPC, SH-4, STRONGARM, XSCALE. System jest darmowy do celów niekomercyjnych, za wersję Standard musimy jednak zapłacić około 4000 dolarów, a za Professional - prawie 9000 dolarów.
Info:
QNX Software Systems
www.qnx.com
www.openqnx.com
* REACTOS
Projekt systemu mającego swoje korzenie w Windows'ie NT. Twprzony na licencji GNU GPL rozwija się prężnie. Dedykowany pod komputery klasy IA-32. W planach jest jeszcze zaimplementowanie standardu POSIX,podsystemów DOs, OS/2 i JAVA.
Info:
www.reactos.com
* RISC OS
RISC OS został stworzony przez Acorn Computers w 1987 roku jako system operacyjny dla komputerów RISCPC. Działa na platformach opartych o architekturę ARM, czyli RISCPC, ACORN i IYONIX. System instalowany jest w pamięci ROM, chociaż są także wersje, które instaluje się na dysku twardym. Wyróżnia się dwie wersje RISC OS'a: 26-bitowa(oznaczona wersją 4) i 32-bitowa(oznaczona wersją 5).
Info:
www.castle-technology.co.uk
RISC OS 5
RISC OS 4
www.riscos.com
* SKYOS
Darmowy/freeware/ system operacyjny pisany od podstaw przez Roberta Szeleney'a. Początki systemu sięgają 1997 roku. W zamierzeniach ma to być system nowoczesny i przyjazny dla użytkownika. Posiada całkiem przyjemnie wyglądające GUI. Do minusów należy zaliczyć to, że obsługuje bardzo mało sprzętu/pracuje na platformie IA-32/. Jest w pełni kompatybilny ze standardem POSIX.
Info:
www.skyos.org
Programy dla SKYOS
* Solaris
Jeden z lepszych Unix'ów tworzony przez Sun Microsystems. Następca SunOS; różnice między nimi są takie, że SunOS oparty jest na kodzie BSD, natomiast Solaris oparty na System V. Dobry na serwery, jak i do domu; działą na SPARC'ach i IA-32. Firma Sun zapowiedziała, że Solaris stanie się systemem open-source, czyli będziemy mieli dostep do jego kodu źródłowego.
Info:
Sun Microsystems
Solaris
* Syllable
Jeden z ciekawszych projektów na licencji GNU GPL. Jego poprzednikiem był AtheOS. System domowy działający na komputerach opartych o architekturę IA-32. Wersja Basic jest darmowa, za wersję Premium należy zapłacić 10 dolarów.
Info:
Syllable
Programy dla Syllable
* TOS
System już nie rozwijany. Produkowany przez ATARI dla komputerów ATARI opartych o procesory 68k.
Info:
TOS
Atari.org
* UNIXWARE
Oficjalny następca AT&T UNIx'a czyli Systemu V. Powstał w Novell'u, obecnie jego kod jest własnością SCO. System typowo serwerowy, do niczego innego się nie nadaje. Działa na platformach IA-32. Za UNIXWARE'a zapłacimy od 500 do 10000 dolarów.
Info:
www.sco.com
UNIXWARE 7
* Windows 9x i ME
Rodzina systemów domowych stworzonych przez MicroSoft. Są to następcy Windows'a 3.11 i wcześniejszych, które były w zasadzie "nakładką" graficzną na DOs'a. Rodzina 9x także nie potrafiła poradzić sobie bez DOS'a, który jest ich integralną częścią. Zostały zastąpione Windows'em XP.
MicroSoft
* Windows NT, 2000 i XP
Druga rodzina systemów marki Windows oparta na kodzie NT. Po DOS'ie została tylko konsola, co dobrze wpłynęło na wydajność, stabilność i bezpieczeństwo systemu. Dla systemu NT napisany został system plików o nazwie NTFS. Kompatybilne z drugą rodziną Windows'ów. Dodatkowo istnieje 64-bitowa wersja systemu XP.
Info:
MicroSoft
XP
* Windows Vista (Windows NT 6.0)
Najnowsza edycja systemu Windows firmy Microsoft (do 22 lipca 2005 znany był pod nazwą kodową Longhorn). Następca systemu Windows XP. Pierwszy system z obsługą DirectX 10.
Info:
Windows Vista
* Windows Serwer 2003
Najstabilniejszy i najbezpieczniejszy z Windows'ów, niestety nie pogramy na nim(próbowałem:D), ponieważ, jak sama nazwa mówi, jest to system serwerowy. Działa na IA-32 i IA-64.
Info:
Windows 2003
* ZETA
System rozwijany prze firmę YellowTab jako oficjalny następca BeOs'a. Jest zgodny software'owo z poprzednikiem. System domowy działający na platformie IA-32.
Info:
YellowTab
ZETA
Projekt wspierany przez beunited.org
Podziękowania dla Vesper za pomoc w uaktualnianiu FAQ.